Xây dựng nền Tư pháp nhân văn, vì con người
(PLVN) - Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng căn dặn: Tư pháp là một cơ quan trọng yếu của chính quyền góp phần thực hiện chế độ pháp trị, giữ vững và bảo vệ quyền lợi của Nhân dân, bảo vệ chế độ dân chủ của ta. Vấn đề tư pháp là vấn đề ở đời và làm người. Thấm nhuần lời Bác dạy, trong những năm qua, Bộ, ngành Tư pháp đã không ngừng nỗ lực, cùng cả hệ thống chính trị phấn đấu, xây dựng một nền tư pháp Việt Nam thấm đẫm tính nhân văn, vì con người.
Bài 1: Điểm tựa cho người yếu thế
Với những người nghèo, người dân tộc thiểu số hay các đối tượng yếu thế, người cao tuổi, người khuyết tật, khi gặp phải vấn đề liên quan pháp luật sẽ là “gánh nặng” lớn với họ, không chỉ là khó khăn về tài chính, mà còn là rào cản kiến thức, ngôn ngữ… Trong bối cảnh đó, hoạt động trợ giúp pháp lý (TGPL) trở thành cứu cánh, không chỉ cung cấp kiến thức hay đại diện trước tòa, mà còn thắp lên niềm tin, mang lại hy vọng cho những số phận vốn đã có phần thiệt thòi, qua đó, đảm bảo sự công bằng trong tiếp cận công lý và bình đẳng trước pháp luật của mọi người.
Tạo niềm tin vào công lý, công bằng
Khoảng
Ngay khi nhận được điện thoại từ cơ quan điều tra, Trung tâm TGPL TP Hà Nội đã nhanh chóng tiếp nhận thông tin, liên hệ với người thân thích của N hướng dẫn yêu cầu TGPL để được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp. Sau khi được phân công tham gia tố tụng trong vụ việc trên, Trợ giúp viên pháp lý Bùi Thị Hải Lưu, Trung tâm TGPL nhà nước TP Hà Nội đã nghiên cứu các quy định, nhất là các quy định về người chưa thành niên phạm tội và các tình tiết trong vụ án để đưa ra lập luận, lý lẽ thuyết phục HĐXX xem xét các tình tiết giảm nhẹ, đề nghị xử phạt N mức phạt thấp hơn đề nghị của VKS và cho bị cáo được hưởng án treo, không bị cách ly khỏi xã hội, tạo điều kiện cho bị cáo có cơ hội được sinh sống cùng gia đình.
Kết quả, HĐXX đã tuyên phạt N 18 tháng tù nhưng cho hưởng án treo. Nhờ TGPL vào cuộc, người dưới 18 tuổi bị buộc tội trong vụ việc trên đã có cơ hội tiếp tục học tập, lao động, làm việc, tiếp tục sinh kế cùng gia đình, sửa chữa sai lầm và làm lại cuộc đời, trở thành công dân có ích cho xã hội.
Luật sư Nguyễn Văn Hà, Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP Hà Nội đã tham gia nhiều vụ việc TGPL nhưng ông nhớ mãi vụ án dân sự tranh chấp chia thừa kế kéo dài suốt mấy năm liên quan đến khối di sản nhà đất tại TP Hà Nội, mà người đề nghị TGPL là một cô gái không may bị khuyết tật do ảnh hưởng của chất độc da cam. “Vụ án kéo dài tới 7 năm, trong 4 năm đầu đã có tới 5 luật sư tham gia nhưng không thành công. Sau đó, tôi tham gia vụ án theo sự phân công của Trung tâm TGPL Nhà nước TP Hà Nội”, ông Hà kể lại.
Hoàn cảnh của cô gái thôi thúc ông tích cực nghiên cứu hồ sơ cũng như các quy định của pháp luật để tìm phương án tốt nhất nhằm đòi lại công bằng cho nguyên đơn. Tháng 6/2013, vụ án được giải quyết dứt điểm, nguyên đơn đã thắng kiện. Nhờ đó, cô gái đã có chỗ ở ổn định, không còn phải đi ở nhờ nhà chùa như trước.
Theo bà Phan Thị Thu Hà - Trưởng phòng Quản lý TGPL, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Cục PBGDPL&TGPL), Bộ Tư pháp, TGPL là một mảng hoạt động quan trọng của ngành Tư pháp. “TGPL là hoạt động do Nhà nước cung cấp, tư vấn pháp luật, giúp chúng ta hiểu pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp khi có việc phải tham gia ở Tòa án hoặc là giúp đại diện trước các cơ quan có thẩm quyền để thực hiện những công việc nhất định. Hoạt động trợ giúp phải liên quan đến pháp luật, giúp người dân giải quyết những vấn đề có liên quan đến pháp luật. Đây là hoạt động do nhà nước cung cấp cho người dân và người dân hoàn toàn không phải chi trả bất cứ một chi phí nào”, bà Hà phân tích.
Bà Phan Thị Thu Hà cho biết thêm, người cung cấp các dịch vụ TGPL là cán bộ của Nhà nước, do Nhà nước tuyển dụng và họ cung cấp những dịch vụ này và những người này được gọi là người thực hiện TGPL, có trình độ tương đương với luật sư, được đào tạo như luật sư và được thực hành nghề như luật sư. Chỉ có điều đây là đội ngũ mà nhà nước tuyển dụng đã trả lương, họ không thu tiền từ những người được thụ hưởng.
Theo bà Phan Thị Thu Hà, có thể khẳng định TGPL có vai trò quan trọng trong tố tụng hình sự, đảm bảo quyền TGPL là góp phần bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người có công với cách mạng, người nghèo và các đối tượng yếu thế trong xã hội, từ đó người dân tin tưởng hơn vào công lý, công bằng cũng như chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Chính sách có ý nghĩa nhân văn
Theo thống kê, người thuộc diện TGPL ở nước ta chiếm khoảng 45% dân số. Trong tương quan với người thuộc diện TGPL ở các nước, có thể thấy diện người được TGPL theo pháp luật Việt Nam là khá rộng. Bên cạnh đó, người được TGPL ở Việt Nam được miễn phí hoàn toàn khi sử dụng dịch vụ. Đặt trong bối cảnh Việt Nam là một nước đang phát triển và so sánh với một số nước trên thế giới, số lượng người thuộc diện được TGPL miễn phí ở nước ta đang bao phủ rất lớn.
Phó Cục trưởng PBGDPL&TGPL Tô Thị Thu Hà nhấn mạnh vai trò, tầm quan trọng của công tác TGPL với tính chất là dịch vụ công thiết yếu, là một trong những chính sách có ý nghĩa nhân văn trong tổng thể các chính sách an sinh xã hội của Đảng và Nhà nước. Từ khi triển khai Luật TGPL năm 2017 đến nay, số lượng và chất lượng dịch vụ TGPL ngày càng được nâng cao, thực sự trở thành công cụ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL. “Thông qua các vụ việc TGPL cho thấy đội ngũ người thực hiện TGPL nói chung và trợ giúp viên pháp lý nói riêng ngày càng khẳng định được vai trò của mình trong việc giúp người yếu thế tiếp cận công lý, góp phần quan trọng trong việc xác định sự thật khách quan của vụ án, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người nghèo, đối tượng chính sách và các nhóm đối tượng yếu thế trong xã hội qua đó góp phần bảo đảm quyền con người, quyền công dân”, bà Tô Thị Thu Hà đánh giá.
Trong bối cảnh đổi mới công tác xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, tại Nghị quyết 66-NQ/TW, Bộ Chính trị đã đặt ra yêu cầu thúc đẩy phát triển mạnh mẽ TGPL để người dân dễ tiếp cận pháp luật. Chính vì vậy, bên cạnh việc nâng cao chất lượng đội ngũ người thực hiện TGPL, Bộ Tư pháp, Cục PBGDPL&TGPL cũng đã xác định việc trang bị những kỹ năng cần thiết cho đội ngũ phối hợp trong thông tin TGPL là rất cần thiết.
Bà Tô Thị Thu Hà cho hay, trong những năm qua, nhiều giải pháp đồng bộ đã được triển khai để hiện thực hóa mục tiêu này. Theo đó, tiêu chuẩn đối với người thực hiện TGPL ngày càng được nâng cao, ngang bằng với tiêu chuẩn của luật sư. Các chương trình đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ năng tố tụng, kiến thức pháp luật được tổ chức thường xuyên, cập nhật. Công tác thẩm định, đánh giá chất lượng vụ việc được chú trọng, đảm bảo mọi vụ việc đều được thực hiện một cách tận tâm và hiệu quả.
Đặc biệt, việc Bộ Tư pháp giao chỉ tiêu thực hiện vụ việc tham gia tố tụng hàng năm cho các Trợ giúp viên pháp lý đã tạo động lực mạnh mẽ, nâng cao trách nhiệm và tính chuyên nghiệp của đội ngũ này. Kết quả năm 2024 cho thấy, gần 100% Trợ giúp viên pháp lý hoàn thành chỉ tiêu, với tỷ lệ vụ việc đạt chất lượng tốt chiếm đa số.
TGPL không chỉ giới hạn trong phạm vi tố tụng mà còn mở rộng ra nhiều hình thức khác, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho người dân tiếp cận dịch vụ pháp lý. Tư vấn pháp luật, tham gia hòa giải, đại diện ngoài tố tụng ngày càng được chú trọng và phát triển. Việc đa dạng hóa các hình thức TGPL giúp người dân giải quyết các vướng mắc pháp lý ở nhiều giai đoạn khác nhau, từ việc tìm hiểu quy định pháp luật ban đầu, hòa giải các tranh chấp dân sự, hành chính, đến việc được bảo vệ quyền lợi tại các cơ quan nhà nước. Điều này không chỉ giảm tải áp lực cho hệ thống tòa án mà còn giúp người dân tiết kiệm thời gian, chi phí và công sức trong việc giải quyết các vấn đề pháp lý.
Bà Đặng Kim Hà – Phó giám đốc Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Long An, khẳng định, sự hỗ trợ của những người làm công tác TGPL là vô cùng cần thiết và mang tính nhân văn sâu sắc. Họ lắng nghe tiếng nói, nguyện vọng của những người lạc lối, người yếu thế, góp phần bảo vệ cho quyền lợi pháp lý chính đáng của họ. Thông qua hoạt động của các Trung tâm TGPL, người dân trong tỉnh Long An, nhất là người dân vùng nông thôn không những nâng cao hiểu biết về pháp luật mà còn được tiếp cận với các dịch vụ pháp lý miễn phí, được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Bên cạnh đó, những đối tượng trong diện trợ giúp khi vi phạm pháp luật bị truy tố, xét xử cũng được bảo vệ theo quy định của luật pháp. “Điều này cho thấy nơi đây đã trở thành địa chỉ đáng tin cậy cho trường hợp được trợ giúp”, bà khẳng định.
Có thể khẳng định, Luật TGPL năm 2017 cùng với việc mở rộng người thuộc diện được TGPL trong các Luật có liên quan được ban hành thời gian qua nhằm đáp ứng thực tiễn nhu cầu TGPL của nhóm người yếu thế, dễ bị tổn thương tạo hành lang pháp lý quan trọng trong triển khai thực hiện nhiệm vụ “Mở rộng đối tượng được TGPL phù hợp với điều kiện của đất nước” được giao tại Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới”.
Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Tháp) đánh giá, công tác TGPL giúp cho người dân, đặc biệt là người nghèo, người dân tộc thiểu số cư trú ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, người có công với cách mạng, trẻ em và các nhóm người yếu thế, dễ tổn thương trong xã hội nắm được các quy định của pháp luật, để từ đó chấp hành cho tốt.
Cũng nhờ công tác TGPL, người dân được hỗ trợ trong việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp trước pháp luật. Những kết quả này khẳng định rằng, TGPL đã thể hiện rõ nét chức năng xã hội của Nhà nước trong việc bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong tiếp cận công lý và bình đẳng trước pháp luật. Qua đó, góp phần thực hiện thắng lợi các chính sách an sinh xã hội cũng như chủ trương xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa mà Đảng đã đề ra.