Xây dựng đội ngũ tinh hoa cho quốc gia: Chú trọng chính sách đặc thù và cơ chế thu hút nhân tài

Nguồn nhân lực chất lượng cao là một đột phá chiến lược

Vấn đề đột phá về nguồn nhân lực chất lượng cao đã được Đảng ta đề cập lần đầu tiên trong Văn kiện Đại hội XI vào năm 2011. Nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố quan trọng, hàng đầu trong sự phát triển của lực lượng sản xuất. Phát huy vai trò của khoa học, công nghệ trong giai đoạn hiện nay không thể không tập trung xây dựng, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

Do đó, trong bối cảnh cùng với đột phá về thể chế, kết cấu hạ tầng, nguồn nhân lực chất lượng cao cũng là một đột phá chiến lược trong quá trình phát triển đất nước hiện nay và trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, Nghị quyết 57-NQ/TW yêu cầu tăng cường đầu tư, đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu như: có cơ chế, chính sách hấp dẫn về tín dụng, học bổng, học phí thu hút sinh viên giỏi trên các lĩnh vực, các chuyên gia nước ngoài về Việt Nam làm việc, sinh sống; xây dựng, kết nối và phát triển hệ thống chuyên gia, nhà khoa học trong nước; phát triển đội ngũ nhà khoa học đủ năng lực, trình độ tiếp cận với chuẩn quốc tế...

Tại Hội nghị toàn quốc về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia vào ngày 13/1/2025 do Bộ Chính trị, Ban Bí thư Trung ương Đảng tổ chức đã xác định 7 nhóm nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW, trong đó, nhóm nhiệm vụ số 4 là: Phát triển, trọng dụng nhân lực chất lượng cao, nhân tài đáp ứng yêu cầu phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Trước đó, ngày 31/7/2023, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký Quyết định 899/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược quốc gia về thu hút, trọng dụng nhân tài đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Mục tiêu tổng quát của Chiến lược là xây dựng và thực hiện có hiệu quả các chính sách, giải pháp mạnh, đột phá để thu hút và trọng dụng nhân tài (cả trong và ngoài nước) đến năm 2030, tầm nhìn đến 2050, đặc biệt trong các ngành, lĩnh vực mũi nhọn như: khoa học và công nghệ; giáo dục và đào tạo; văn hóa; khoa học xã hội; y tế; thông tin và truyền thông, chuyển đổi số...

Đầu tháng 7/2025, Văn phòng Trung ương Đảng có thông báo kết luận của Tổng Bí thư Tô Lâm, Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số tại Hội nghị sơ kết công tác 6 tháng đầu năm và nhiệm vụ trọng tâm 6 tháng cuối năm thực hiện Nghị quyết 57. Theo đó, Tổng Bí thư yêu cầu có chính sách đãi ngộ đặc biệt (vượt khung lương, nhà ở, môi trường làm việc) để thu hút ít nhất 100 chuyên gia hàng đầu về nước làm việc. Việc này phải hoàn thành trong tháng 8.

Tại họp báo thường kỳ tháng 7 của Bộ KH&CN ngày 5/8/2025, thông tin về chính sách trọng dụng, thu hút nhân tài trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, ông Mai Ánh Hồng - Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ cho biết, Bộ KH&CN đã chủ động, tích cực thực hiện nhiều nhiệm vụ, phối hợp cùng Bộ Nội vụ và các Bộ, ngành liên quan xây dựng và ban hành cơ chế, chính sách đãi ngộ đặc biệt để thu hút ít nhất 100 chuyên gia hàng đầu về nước làm việc vào tháng 8/2025. Đây là bước đi thể hiện quyết tâm chính trị cao của Đảng và Nhà nước trong xây dựng đội ngũ tinh hoa cho quốc gia.

Bộ KH&CN cũng được giao nhiệm vụ triển khai Chiến lược thu hút nhân tài đến năm 2030, tầm nhìn 2050, hoàn thành vào tháng 9/2025. Hiện khung pháp lý đã khá hoàn thiện. Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo và Luật Công nghiệp Công nghệ số vừa được Quốc hội thông qua được kỳ vọng tạo ra môi trường thực sự hấp dẫn, là tiền đề quan trọng để thu hút, giữ chân và phát huy tối đa tiềm năng của nhân tài. Đáng chú ý, các chính sách mới không chỉ dừng lại ở ưu đãi tài chính như: vượt khung lương, cấp nhà ở, điều kiện làm việc đặc biệt… mà còn hướng đến cải thiện môi trường nghiên cứu toàn diện từ nâng cấp phòng thí nghiệm, tăng quyền tự chủ cho các nhà khoa học, đến tăng cường hợp tác giữa nghiên cứu và doanh nghiệp, mở rộng cơ hội phát triển nghề nghiệp…

Khơi thông “điểm nghẽn” thể chế đối xử với nhân tài

Tại Việt Nam, thực tế cho thấy, mặc dù đã có những cải thiện nhưng mức độ đãi ngộ tài chính cho nhà khoa học tại Việt Nam chưa cạnh tranh so với các quốc gia phát triển. Bên cạnh đó, các yếu tố phi tài chính như môi trường nghiên cứu chuyên nghiệp, cơ sở vật chất, văn hóa làm việc, cơ hội phát triển sự nghiệp… là những yếu tố quan trọng cần được cải thiện đồng bộ.

Truyền thông đã từng đưa tin về TS. Nguyễn Quốc Bình gác sự nghiệp ở Canada, về Việt Nam năm 2004 theo lời mời của lãnh đạo TP HCM. Khi Trung tâm công nghệ sinh học đang trên đà phát triển, đến năm 2014, ông Bình bước sang tuổi 60 và phải về hưu theo luật. “Điều đó thực sự đáng tiếc. Đó mới là độ tuổi chín muồi trong khoa học nhưng cơ chế buộc tôi phải gác lại giấc mơ mà tôi và những người gây dựng nó mới thực hiện được một nửa. Xây dựng Trung tâm thành hình hài chỉ là một phần của chặng đường, phát triển nó mới là mục tiêu lâu dài”, trao đổi với truyền thông, TS. Nguyễn Quốc Bình nói.

Cũng theo TS. Bình, khi trở về cùng một giấc mơ lớn, ông chưa tính đến việc “sau khi người mời mình về không còn làm ở vị trí đó thì sẽ như thế nào”. Mục tiêu xây dựng một nền khoa học hiện đại, theo ông, không phải là chuyện của một vài nhiệm kỳ. “Lãnh đạo kế nhiệm nếu không biết đến sự tồn tại của một Trung tâm công nghệ sinh học hiện đại, từng tốn rất nhiều tiền của thì làm sao phát triển được? Nhìn rộng ra, chúng ta phải tìm cách để xóa bỏ rào cản trong tư duy nhiệm kỳ. Bởi tư duy này sẽ bóp nghẹt sự phát triển của khoa học chân chính”, ông nói.

Cũng trong bài báo, theo nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Nguyễn Sĩ Dũng, “điểm nghẽn” lớn nhất không chỉ nằm ở chỗ thiếu nhân tài, mà nằm ở cách thể chế đối xử với nhân tài: chưa coi họ là những người có thể kiến tạo tương lai, mà vẫn xem họ là những người cần được “quản lý tốt”. Khi nhân tài không được giải phóng, tầm nhìn không được lắng nghe, sáng kiến không được trao quyền thì mọi chiến lược phát triển đều dễ rơi vào tình trạng “có mục tiêu mà thiếu động lực”.

Vấn đề này cũng được nhìn trong khuôn khổ Diễn đàn Trí thức trẻ Việt Nam toàn cầu lần thứ VI năm 2025 ngày 19/7/2025 vừa qua. Tại Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng đưa ra 3 kiến nghị quan trọng nhằm mở đường cho trí thức Việt Nam ở nước ngoài trở về hoặc đóng góp từ xa cho sự phát triển của đất nước.

Kiến nghị đầu tiên tập trung vào việc hoàn thiện khung pháp lý, đặc biệt là các quy định liên quan đến quốc tịch. Để với quốc tịch Việt Nam, trí thức Việt kiều sẽ được hưởng đầy đủ quyền lợi như công dân trong nước, bao gồm quyền sở hữu nhà đất và kinh doanh bất động sản, xóa bỏ những rào cản trước đây như phải nhờ người khác đứng tên.

Kiến nghị thứ hai nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng môi trường làm việc lành mạnh, cạnh tranh công bằng dựa trên năng lực và đóng góp. “Nhiều trí thức Việt Nam tại nước ngoài, đặc biệt là các nhà khoa học, mong muốn đóng góp cho đất nước nhưng gặp khó khăn do thiếu cơ sở vật chất và phòng thí nghiệm hiện đại. Tôi đề xuất đầu tư mạnh mẽ vào các trường đại học công lập, hệ thống phòng thí nghiệm và cơ sở nghiên cứu. Đồng thời, cần có cơ chế tự chủ tài chính và đãi ngộ linh hoạt, không giới hạn “trần lương” để thu hút nhân tài”, theo Thứ trưởng Lê Thị Thu Hằng.

Kiến nghị thứ ba là các cơ quan của Chính phủ, các Bộ, ngành và địa phương cần đưa ra các bài toán, đề tài nghiên cứu cụ thể để trí thức Việt Nam ở nước ngoài tham gia. Thứ trưởng Lê Thị Thu Hằng nhấn mạnh rằng lời kêu gọi chung chung "về nước đóng góp" sẽ không hiệu quả nếu thiếu những dự án cụ thể. Để hỗ trợ kết nối, bà đề xuất xây dựng một cơ sở dữ liệu tập hợp thông tin từ các trí thức Việt Nam ở nước ngoài, giúp họ dễ dàng gửi ý tưởng, đề xuất và tham gia các dự án. Các cơ quan đại diện Việt Nam tại nước ngoài, như đại sứ quán và tổng lãnh sự quán, cần có quy trình rõ ràng để tiếp nhận và xử lý các đề xuất này.