Vườn quốc gia Tam Đảo - "lá phổi xanh", nơi có sự đa dạng sinh học bậc nhất miền Bắc

Sở hữu nhiều lợi thế riêng có

Nằm trọn trên dãy núi Tam Đảo, một dãy núi dài trên 80km, VQG Tam Đảo sở hữu ba đỉnh núi: Thiên Thị (cao 1.591m), Thạch Bàn (1.420m) và Phù Nghĩa (1.250m). Ba ngọn núi cao trên ngàn mét đột khởi, nhô cao giữa vùng đồng bằng, mà những ngày trời trong có thể nhìn thấy từ nội thành Hà Nội đã làm thành tên gọi – Tam Đảo.

“Nhất cận thị” khi cách trung tâm Hà Nội chỉ khoảng 80km, Tam Đảo còn sở hữu một “tiểu vùng khí hậu” cực tốt cho sức khỏe. Chẳng thế mà từ trăm năm trước, người Pháp đã đắm say khi tôn vinh nó là một trong những khu nghỉ mát lý tưởng, nhất là trong những ngày nắng nóng.

“… Ngay khi đặt chân tới đây, điều dễ nhận thấy là tần số mạch đập tăng nhẹ, hoạt động tuần hoàn máu lớn hơn do đó làm tản máu ở các bộ phận trên cơ thể và tạo cảm giác thèm ăn. […] Việc hít thở cũng trở nên dễ dàng hơn vì vậy những người bị hen suyễn và viêm phế quản nhanh chóng cảm nhận được bộ máy hô hấp được cải thiện đáng kể. Các chức năng của ruột cũng nhanh chóng trở lại trạng thái bình thường. […] Những bệnh nhân bị đau nửa đầu, trí óc mệt mỏi do làm việc quá tải cũng đã bớt đau đầu rất nhiều khi nghỉ ngơi ở khu vực miền núi này”, Tài liệu thời Pháp từ Trung tâm Lưu trữ quốc gia I cho biết.

Nhờ công tác bảo tồn được thực hiện tốt trong những năm qua, Tam Đảo vẫn giữ vững vị trí là một trong những “lá phổi xanh”, nơi có sự đa dạng sinh học đậm đặc, góp phần cân bằng sinh thái của miền Bắc.

Ông Đỗ Thanh Hải, Giám đốc VQG Tam Đảo cho biết: Vườn có diện tích trên 30.000 ha, với 3 phân khu chức năng. Trong đó phân khu bảo vệ nghiêm ngặt có diện tích trên 15,6 ngàn ha (chiếm 47,78%, riêng rừng tự nhiên là 15 ngàn ha); phân khu phục hồi sinh thái có diện tích trên 14 ngàn ha (chiếm 44,2%) và phân khu dịch vụ, hành chính có diện tích trên 2600ha (chiếm 8,03% diện tích tự nhiên). Ngoài ra, vườn còn có một vùng đệm rộng bao quanh.

“Mỗi phân khu có đặc điểm, chức năng khác nhau. Trong đó, riêng phân khu bảo vệ nghiêm ngặt bảo vệ như nghiêm cấm, hạn chế tối đa việc tác động, can thiệp từ bên ngoài, không tham mưu, đề xuất cấp có thẩm quyền chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác. Đối với khu vực này, vườn thường xuyên bố trí lực lượng kiểm tra, tuần rừng tại thực địa để giám sát, ngăn chặn kịp thời những hoạt động trái pháp luật”, ông Hải cho biết.

Theo lãnh đạo VQG Tam Đảo, rừng Tam Đảo có tính đa dạng sinh học cao, thuộc kiểu rừng mưa ẩm nhiệt đới chủ yếu là cây lá rộng thường xanh, ngoài ra còn có các hệ sinh thái chuyển tiếp giữa núi đá vôi và núi đất, với 1.247 loài thực vật bậc cao, trong đó ngành hạt kín có 134 họ (1.152 loài) chiếm 92,38% tổng số loài thực vật bậc cao của vườn. Vườn đang ghi nhận có 85 loài thực vật nguy cấp, trong đó có những loài chỉ còn số lượng ít như kim tuyến, vù hương, kim giao, dẻ tùng sọc trắng, trầm hương…

Danh mục động vật của vườn cũng rất phong phú, với 41 bộ, 168 họ, 1.299 loài. Ngoài ra đã phát hiện bổ sung 111 loài, trong đó có 23 loài thú, 84 loài chim và 4 loài bò sát. “Thành phần các loài, các họ, các bộ của lớp thú, chim, bò sát của vườn có tỷ lệ khá cao so với thành phần các loài, họ, bộ của các loài này của cả nước và các khu bảo tồn khác chứng tỏ sự đa dạng, phong phú về động vật rừng ở Tam Đảo”, giám đốc VQG Tam Đảo cho biết.

Động vậy quý hiếm và đặc hữu của VQG Tam Đảo không những nhiều về số lượng, đa dạng về thành phần loài mà còn nhiều loại đặc hữu, quý hiếm cần bảo tồn. Tổng số động vật quý hiếm của Tam Đảo là 63 loài, trong đó thuộc cấp CR (rất nguy cấp) 5 loài; cấp EN (nguy cấp) 22 loài; cấp VU (sẽ nguy cấp) 30 loài. Một số loài cần được đặc biệt quan tâm trong bảo tồn như: vượn đen đông bắc; voọc má trắng; báo hoa mai; chim hồng hoàng; rắn hổ mang; cá cóc…

“Một trong những nhiệm vụ quan trọng của vườn là bảo vệ động vật hoang dã nói chung, những động vật quý hiếm nói riêng, góp phần giữ được những gen quý hiếm cho hôm nay và mai sau. Tuy nhiên, để bảo tồn và phát triển bền vững động, thực vật rừng, không chỉ đòi hỏi bảo tồn, phát triển bền vững tài nguyên rừng, các hệ sinh thái, sinh cảnh trong vùng mà đồng thời còn cần phát triển kinh tế – xã hội bền vững”, lãnh đạo VQG chia sẻ.

Những khó khăn cần sớm tháo gỡ

VQG Tam Đảo được thành lập theo quyết định số 601NN-TCCB/QĐ ngày 15/5/1996 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) trên cơ sở Khu rừng cấm Tam Đảo thuộc địa giới 3 tỉnh Vĩnh Phúc (nay là Phú Thọ), Thái Nguyên, Tuyên Quang. 

Một trong những khó khăn nhất trong quản lý, xây dựng các đề án của vườn hiện nay là việc “chồng lấn” diện tích. Theo đó, một số hộ dân sinh sống, canh tác trong quy hoạch của vườn từ trước khi thành lập vườn quốc gia; có những hộ đã có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Tuy nhiên, sau khi thành lập vườn, những diện tích quy hoạch cho vườn chưa được cơ quan chức năng tiến hành thu hồi, đền bù, giải phóng mặt bằng, bàn giao trên thực địa và cấp giấy chứng nhận cho vườn quản lý theo quy chế quản lý rừng đặc dụng.

“Khu vực có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cấp cho vườn rồi thì dễ xử lý. Việc chậm điều chỉnh ranh giới trên thực địa gây khó khăn, phức tạp trong quản lý, bảo vệ rừng. Đối với diện tích quy hoạch cho vườn nhưng chưa được cấp giấy chứng nhận, khi các tổ chức, cá nhân vi phạm, lực lượng kiểm lâm của vườn không đủ căn cứ để xử lý theo quy định của Luật Lâm nghiệp. Liên quan vấn đề này, có vụ việc, vườn đã bị khiếu nại”, lãnh đạo VQG Tam Đảo cho hay.

Bên cạnh đó, hiện nay vườn cũng gặp khó khăn trong quá trình thực hiện cưỡng chế. Cụ thể: đối với hiện tượng lấn, chiếm rừng, xây dựng trái phép trên phạm vi đất rừng vườn được giao quản lý. Nếu chính quyền các cấp không ban hành quyết định cưỡng chế thì theo Khoản 1, Điều 87 Luật Xử phạt vi phạm hành chính thẩm quyền thuộc Cục trưởng Cục Kiểm lâm. Như vậy, rất khó khăn và kéo dài thời gian xử lý các hành vi vi phạm.

Do còn những tồn tại, vướng mắc trong quy hoạch, quản lý rừng và đất rừng từ trước khi thành lập vườn đến nay, mong mỏi của VQG Tam Đảo hiện nay là các cơ quan chức năng sớm hoàn thiện thủ tục điều chỉnh diện tích quy hoạch vườn: đối với diện tích người dân đã canh tác trước khi thành lập vườn; diện tích đã giao đất, giao rừng cho các hộ gia đình; diện tích đã được cấp GCNQSDĐ từ trước khi thành lập vườn, đề nghị cấp có thẩm quyền xem xét, thực hiện các thủ tục, trình Thủ tướng Chính phủ điều chỉnh quy hoạch vườn để giao cho các hộ gia đình sử dụng lâu dài, nhằm ổn định sản xuất và đời sống của người dân nhằm giải quyết tình trạng tranh chấp đất đai, tạo điều kiện thuận lợi tốt nhất cho công tác quản lý theo quy định của pháp luật.