Từ "Sa Pa thu nhỏ" đến bản Thái cổ Hoa Tiến - hành trình đánh thức tiềm năng bản sắc miền cao

Mường Lống – "Sa Pa thu nhỏ" giữa đại ngàn Kỳ Sơn

Cách TP Vinh khoảng 300 km, xã Mường Lống (huyện Kỳ Sơn) nằm ở độ cao gần 1.500 m so với mực nước biển, được bao bọc bởi những dãy núi trùng điệp. Với khí hậu mát mẻ, trong lành, sương mù bảng lảng và cảnh quan thiên nhiên hoang sơ, Mường Lống được ví như “Sa Pa thu nhỏ” của xứ Nghệ. Đặc biệt, nơi đây sở hữu hiện tượng khí hậu độc đáo “bốn mùa trong một ngày” – một trải nghiệm quý giá cho du khách yêu thích thiên nhiên và không gian sống nguyên sơ.

Với người Mông nơi đây, thiên nhiên không chỉ là môi trường sống mà còn là người bạn đồng hành trong sinh kế và văn hóa. Từ vườn đào sai trĩu quả, ruộng mận trắng hoa đến những luống rau xanh rì, tất cả đều tạo nên bức tranh yên bình, hấp dẫn khách du lịch. Nhận thấy tiềm năng phát triển, nhiều hộ dân bắt đầu tham gia vào các mô hình du lịch cộng đồng. Họ học cách đón khách, giữ gìn cảnh quan, bảo tồn phong tục, và giới thiệu ẩm thực đặc sắc như mèn mén, thịt gác bếp, rượu ngô trong các trải nghiệm homestay.

Ông Và Chá Xà – Chủ tịch UBND xã Mường Lống chia sẻ: “Du lịch đang từng bước làm thay đổi diện mạo địa phương. Dù nguồn thu chưa lớn, nhưng đã giúp bà con nâng cao nhận thức, tự tin hơn trong giao tiếp và học hỏi được nhiều điều mới mẻ từ du khách.”

Tính đến đầu năm 2025, toàn xã có hơn 1.000 hộ dân (100% là người Mông), tỷ lệ hộ nghèo vẫn trên 40%. Tuy nhiên, nhờ "bệ đỡ" từ du lịch cộng đồng, con số này đang từng bước giảm xuống. Chính quyền địa phương cũng tích cực tổ chức các lớp tập huấn, nâng cao kỹ năng làm du lịch cho người dân.

Hoa Tiến – Giữ gìn bản sắc Thái cổ bên dòng sông Hiếu

Không chỉ riêng Kỳ Sơn, huyện Quỳ Châu cũng nổi lên như một điểm sáng của du lịch cộng đồng, với mô hình đặc sắc tại bản Thái cổ Hoa Tiến (xã Châu Tiến). Từ thị trấn Tân Lạc, du khách ngược Quốc lộ 48 khoảng 20km sẽ bắt gặp cánh đồng Tả Chum với những guồng nước bên sông Hiếu, nơi dẫn lối đến bản làng đậm đà bản sắc dân tộc Thái.

Tại Hoa Tiến, những mái nhà sàn truyền thống, khung cửi dệt thổ cẩm, chum rượu cần, các làn điệu dân ca dân vũ đã và đang được bảo tồn, giới thiệu đến du khách gần xa. Ngoài ra, Hang Bua – một thắng cảnh tự nhiên gắn với truyền thuyết và dấu tích khảo cổ lâu đời – cũng là điểm nhấn không thể bỏ qua khi đến với nơi đây.

Chị Lang Thị Tâm, chủ homestay Từ Tâm (bản Hoa Tiến 2) cho biết: “Những năm gần đây, người dân trong bản tập trung đầu tư làm du lịch. Ngoài được Nhà nước hỗ trợ cơ sở hạ tầng, chúng tôi cũng chủ động làm đẹp môi trường, nâng cấp chỗ ở, tổ chức các chương trình giao lưu văn hóa cho du khách. Không chỉ khách trong nước, mà cả du khách quốc tế và nhiều nghệ sĩ nổi tiếng cũng đến đây trải nghiệm.”

Không gian bản làng yên bình, món ăn truyền thống, cùng những buổi tối quây quần bên chum rượu cần, múa hát cùng người bản địa đã tạo nên sức hút riêng biệt cho Hoa Tiến – một hình mẫu thành công trong phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa.

Để khuyến khích phát triển du lịch cộng đồng, năm 2020, Hội đồng nhân dân tỉnh Nghệ An đã ban hành Nghị quyết về chính sách hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng giai đoạn 2021–2025. Theo đó, ba nhóm đối tượng được hỗ trợ: hỗ trợ mua sắm trang thiết bị phục vụ homestay, nhà vệ sinh đạt chuẩn; hỗ trợ trang phục truyền thống, nhạc cụ dân tộc, biển báo du lịch; hỗ trợ tổ chức tập huấn nghiệp vụ, tuyên truyền, quảng bá du lịch cộng đồng.

Dù nguồn lực còn hạn chế, nhưng chính sách đã tạo ra chuyển biến rõ rệt về tư duy, nhận thức của cả người dân và cán bộ địa phương trong phát triển du lịch theo hướng bền vững. Nhờ đó, các mô hình du lịch cộng đồng không chỉ giúp bảo tồn văn hóa mà còn tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân miền núi.

Năm 2024, các huyện miền Tây Nghệ An đã đón gần 900.000 lượt khách, chiếm khoảng 11% tổng lượng khách du lịch toàn tỉnh – một con số đầy khả quan trong bối cảnh hạ tầng còn nhiều khó khăn.

Du lịch cộng đồng đang trở thành một hướng đi phù hợp, bền vững cho các huyện miền núi Nghệ An. Những thành công bước đầu ở Mường Lống, Hoa Tiến là minh chứng rõ ràng rằng: Khi người dân được đồng hành, được hỗ trợ và phát huy vai trò chủ thể, thì bản sắc dân tộc sẽ không chỉ được bảo tồn mà còn trở thành nguồn lực phát triển mạnh mẽ. Với sự tiếp sức từ chính sách nhà nước và nỗ lực của cộng đồng, miền Tây Nghệ An đang từng ngày “thay da đổi thịt”, tự tin hội nhập, phát triển bền vững từ chính giá trị truyền thống của mình.