Tâm sự của người không muốn có 'những cuộc đời bị đánh cắp'

Cánh cửa cuộc đời không chỉ có tên “đại học”

Với TS. Vũ Việt Anh, con số 700.000 chỉ tiêu đại học dành cho 1,1 triệu thí sinh vừa thi THPT quốc gia năm 2025 không phải là lý do để vui mừng, mà lại gợi cho ông nhiều trăn trở: “Chúng ta đang ở trong một xã hội mà đại học trở thành con đường mặc định, thế nên mọi lối đi khác bị gán nhãn thất bại. Một học sinh không vào đại học sẽ bỗng trở thành “ngoại lệ”, trở thành nỗi lo hoặc thậm chí là “tủi hổ” của cả gia đình, là chủ đề cho những lời gièm pha mà không phải ai cũng đủ vững tâm để chịu đựng”.

Giọng của TS. Vũ Việt Anh trầm lại khi bùi ngùi kể lại câu chuyện về người bạn thuở thiếu thời đã từng trượt đại học: “Sau khi nhận thông báo kết quả, cậu ấy đã cạo trọc đầu, cảm thấy tủi nhục nên ở lì trong nhà gần như suốt cả năm để tránh ánh mắt phán xét của mọi người”.

Phóng viên cảm nhận được sự đau đáu trong từng lời ông nói như thể ký ức đó vẫn còn hiện rõ sau hàng chục năm. Nhưng mà điều làm phóng viên bất ngờ là cái kết của câu chuyện. Cậu học trò “thi trượt” ấy đã quyết định đi học nghề để bước vào lĩnh vực kỹ thuật điện tử hoàn toàn mới mẻ mà trước đây chưa từng nghĩ đến. Từ một người tưởng chừng lạc lối, cậu trở thành giảng viên, rồi sau này là hiệu trưởng của một trường cao đẳng nghề danh tiếng.

“Cậu ấy đã không cần bằng đại học để thành công, chỉ cần sự kiên trì và dám đi con đường riêng”, TS Việt Anh khẳng định. Đây chính là minh chứng cho việc đại học không phải là con đường duy nhất dẫn đến thành công, mà còn đó rất nhiều trường dạy nghề. Học nghề tại các trường cao đẳng hoặc trung cấp là bước đi thực tế và hiệu quả hơn đối với những bạn trẻ muốn sớm làm chủ tương lai, kiếm sống bền vững bằng tay nghề của mình.

Theo chia sẻ của bà Phạm Thị Hà - Chủ tịch HĐQT Hệ thống đào tạo công nghệ thông tin quốc tế Bách Khoa - Aptech: “Các chương trình đào tạo nghề ở cao đẳng được thiết kế theo hướng “học để làm ngay”, học viên “thực chiến” với hệ thống trang thiết bị học tập sát với thực tế cùng với sự hướng dẫn của các chuyên gia giàu kinh nghiệm hoặc tay nghề cao. Học viên được định hướng phát triển nghề nghiệp chuyên sâu theo năng lực cá nhân”. Một hướng đi khác được thầy Trịnh Văn Dũng - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Xây dựng Công trình Đô thị cho biết: “Các hệ thống phòng thực hành, nhà xưởng đồng bộ và hiện đại của nhà trường còn để đồng thời đào tạo song song văn hóa THPT và dạy nghề (hệ 9+), giúp học sinh vừa có bằng nghề, vừa hoàn thành chương trình giáo dục phổ thông. Ngay trong quá trình đào tạo, học sinh của trường đã từng ghi dấu tại các kỳ thi kỹ năng nghề trong nước và quốc tế, giành nhiều huy chương và chứng chỉ nghề xuất sắc”.

Theo NGƯT - TS Phạm Khánh Khánh - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội: “Nhờ mối quan hệ hợp tác sâu rộng với doanh nghiệp, sinh viên luôn có cơ hội việc làm rõ ràng sau tốt nghiệp mà đặc biệt được làm đúng nghề, thu nhập tốt và có thể khởi nghiệp, phát triển sự nghiệp bền vững ngay từ tuổi đôi mươi. Đây là một lựa chọn vững vàng cho tương lai”.

Giờ học thực hành kỹ thuật nghề nghiệp của sinh viên Trường Cao đẳng Xây dựng Công trình Đô thị.

Việc lựa chọn ngã rẽ cuộc đời cho hàng triệu bạn trẻ ở lứa tuổi 18, 19 đang là vấn đề lớn đối với từng cá nhân, gia đình cũng như toàn xã hội. Một câu chuyện khác từ TS. Vũ Việt Anh gây day dứt là chuyện về cô gái trẻ có người cha là giáo viên giỏi, là hình mẫu lý tưởng của cả một vùng quê. Cô gái ấy từng sống trong kỳ vọng "khổng lồ" của cha mẹ nhưng đã không đỗ đại học. Cú sốc ấy không chỉ khiến cô sụp đổ, mà còn khiến gia đình cô rơi vào khủng hoảng. Người cha từng đáng kính bắt đầu lạnh nhạt với con gái. Cô đã quyết định thi lại để phải vào đại học bằng mọi giá dù cho không hề ưa thích ngành học đó, như một cách để chuộc lỗi với gia đình, để thoát khỏi ánh mắt “thất vọng” của cha. Sau 4 năm đèn sách, cô cũng có tấm bằng đại học và đi làm nhưng không hề có đam mê và hạnh phúc, cũng như nhiệt huyết của tuổi trẻ.

“Khi tiếp xúc với sinh viên của nhiều trường đại học trên cả nước, tôi đã được nghe những lời chia sẻ buốt lòng: “Em vào đại học vì không biết đi đâu về đâu”; “Em học chỉ để làm ba mẹ yên tâm”; “Em cảm thấy mình lạc lối mỗi ngày”. Và điều khiến tôi xót xa nhất là khi thấy học sinh vào đại học không phải vì yêu thích ngành học, mà vì sợ bị mang tiếng “trượt”, TS. Vũ Việt Anh bày tỏ.

Qua những câu chuyện này vốn phổ biến ở Việt Nam nhiều năm qua, TS Vũ Việt Anh đã khẳng định: “Đó là những cuộc đời bị đánh cắp bởi kỳ vọng. Không phải ai không vào đại học cũng thất bại, có người vào đại học rồi vẫn không tìm thấy chính mình. Đã đến lúc cha mẹ nên hỏi các bạn trẻ “con có thực sự muốn không? Có thấy phù hợp không?”. Và chính các bạn trẻ cũng phải chủ động đặt câu hỏi này cho chính bản thân mình. Đại học là cần thiết nhưng không phải là lựa chọn bắt buộc với mọi người. Sẽ rất nguy hiểm nếu vì sợ áp lực, vì chạy theo đám đông, mà bạn phải đánh đổi cả 3 - 4 năm tuổi trẻ để theo học một ngành mình không yêu thích, không phù hợp, rồi ra trường không dùng đến tấm bằng đó”.

Đừng chọn đại học chỉ vì mọi người đều làm vậy

Theo phân tích của TS Vũ Việt Anh, về mặt xã hội, Việt Nam đang bước vào thời kỳ “đại chúng hóa giáo dục đại học”. Đại học sẽ không còn chỉ dành cho thiểu số tinh hoa mà mở rộng cho số đông. Đây vừa là cơ hội, vừa là thách thức. Khi số lượng tăng nhanh, chất lượng sẽ gặp nhiều áp lực. Và đáng nói hơn, khi tấm bằng đại học không còn là “chiếc vé vàng”, thì người trẻ cần gì để bước vào đời?

TS Vũ Việt Anh chia sẻ: “Trong thực tế ngày nay, thị trường lao động không còn chỉ tuyển dụng vì bằng cấp. Các bạn trẻ cần có các kỹ năng, tư duy, sự thích ứng, những thứ không được dạy trong một lớp học đại cương đầy chật chội. Hàng loạt lựa chọn cụ thể, rõ ràng khác mà các bạn trẻ có thể theo đuổi nếu không vào đại học: từ giáo dục nghề, khởi nghiệp, học tập suốt đời, đến du học nghề hay tham gia các chương trình cộng đồng, nhập ngũ... Giá trị của mỗi người không nằm ở tấm bằng đại học, mà nằm ở khả năng lựa chọn đúng, học đúng thứ mình cần, sống đúng với bản thân. Trong hơn hai thập niên tư vấn về hướng nghiệp, tôi đã gặp hàng ngàn trường hợp “rẽ ngang” - người không học đại học nhưng lại thành công rực rỡ. Đã đến lúc cần sự thay đổi lớn hơn từ hệ thống: các trường phổ thông nên đa dạng hóa định hướng nghề nghiệp, giúp học sinh hiểu rõ bản thân, nhận diện điểm mạnh, điểm yếu, giá trị sống của chính mình, chứ không chỉ dạy các em cách làm các bài thi”.

Đây là những lời khuyên quan trọng mà TS Vũ Việt Anh muốn dành cho các bạn trẻ: Hãy dành thời gian để tìm hiểu bản thân, xác định rõ điểm mạnh, điểm yếu, sở thích và giá trị sống của mình. Đừng chọn đại học chỉ vì mọi người đều làm vậy! Thành công không đến từ việc đi theo đám đông mà là từ việc hiểu rõ mình thực sự muốn gì, có khả năng gì và đâu là con đường phù hợp nhất. Trong thời đại công nghệ ngày nay, các bạn trẻ nên sử dụng các công cụ hiệu quả để tự đánh giá bản thân, khám phá năng lực và khơi dậy đam mê của mình cũng như nắm bắt các xu hướng tương lai. Mỗi bạn học sinh từ 14 - 18 tuổi cần sớm từng bước xây dựng một bản đồ sự nghiệp của riêng mình để giúp dẫn lối đến những cơ hội rộng mở và thành công thực sự.

Còn đối với các cha mẹ học sinh, ông cũng có lời nhắn nhủ riêng: “Không nên áp đặt con phải thành ai. Hãy là người đồng hành, định hướng và đừng ép buộc con vào những khuôn mẫu lỗi thời. Điều con cần là sự ủng hộ, niềm tin chứ không phải áp lực hay sự so sánh. Đừng coi trượt đại học là vết nhơ, là thất bại. Đó là một ngã rẽ. Đôi khi, đi chậm lại là để về đích nhanh hơn”.