Tài sản thừa kế là cơ sở kinh doanh được đăng ký hộ kinh doanh thì phân chia như thế nào?
Bạn Đức Nam (Hà Nội) hỏi: Gia đình tôi làm nghề bán phở truyền thống, bố mẹ tôi đã đăng ký hộ kinh doanh từ năm 2019 mang tên bố tôi. Nay, cả bố và mẹ tôi đã mất nhưng không để lại di chúc, cơ sở kinh doanh tạm thời do cả 3 anh em tôi cùng quản lý (mỗi người làm một khâu). Vậy cho tôi hỏi chúng tôi có phải đăng ký thay đổi chủ cơ sở mới để hoạt động? Làm sao để lợi nhuận không vào túi một người (hiện nay, anh cả đang nắm toàn bộ giấy tờ, quản lý toàn bộ tài chính của cơ sở) và cơ sở kinh doanh này có thể chia cho 3 anh em tôi như thế nào để bảo đảm quyền lợi cũng như đúng quy định pháp luật?
Luật sư Chu Quỳnh Vương - Đoàn Luật sư TP Hà Nội trả lời: Khoản 1 Điều 79 Nghị định 01/2021/NĐ-CP có quy định, hộ kinh doanh do một cá nhân hoặc các thành viên hộ gia đình đăng ký thành lập và chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình đối với hoạt động kinh doanh của hộ.
Về tài sản chung của các thành viên hộ gia đình, thì khoản 1 Điều 102 Bộ luật Dân sự quy định việc xác định tài sản chung của các thành viên hộ gia đình, quyền, nghĩa vụ đối với tài sản này được xác định theo quy định tại Điều 212 Bộ luật Dân sự.
Cụ thể, Điều 212 Bộ luật Dân sự quy định về sở hữu chung của các thành viên gia đình như sau: Tài sản của các thành viên gia đình cùng sống chung gồm tài sản do các thành viên đóng góp, cùng nhau tạo lập nên và những tài sản khác được xác lập quyền sở hữu theo quy định của Bộ luật này và luật khác có liên quan.
Việc chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản chung của các thành viên gia đình được thực hiện theo phương thức thỏa thuận. Trường hợp định đoạt tài sản là bất động sản, động sản có đăng ký, tài sản là nguồn thu nhập chủ yếu của gia đình phải có sự thỏa thuận của tất cả các thành viên gia đình là người thành niên có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, trừ trường hợp luật có quy định khác.
Trường hợp không có thỏa thuận thì áp dụng quy định về sở hữu chung theo phần được quy định tại Bộ luật này và luật khác có liên quan, trừ trường hợp quy định tại Điều 213 (quy định về Sở hữu chung của vợ chồng) của Bộ luật này.
Như vậy, với các quy định nói trên, việc bố mẹ bạn và các con cùng tham gia sản xuất, kinh doanh phở do bố mẹ bạn đứng tên hộ kinh doanh khi họ còn sống đã thỏa mãn đầy đủ các quy định của pháp luật về hộ kinh doanh. Do vậy, toàn bộ máy móc thiết bị, nguyên vật liệu sản xuất, thậm chí cả giá trị thương hiệu... đều được xác định là tài sản chung của các thành viên hộ gia đình. Việc chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản chung của các thành viên gia đình được thực hiện theo phương thức thỏa thuận.
Trên phương diện pháp luật về thừa kế, phần tài sản thuộc quyền sở hữu của bố mẹ để lại trong khối tài sản hộ gia đình (do không có di chúc) được chia thừa kế theo pháp luật, tức là chia đều cho các con.
Do vậy, việc người anh cả hiện đang giữ giấy tờ, quản lý hộ kinh doanh chỉ có ý nghĩa đại diện cho hộ trước pháp luật chứ không đồng nghĩa anh ta có quyền sở hữu riêng cơ sở kinh doanh phở và quyền thụ hưởng riêng lợi nhuận từ kinh doanh đó.
Các bạn hoàn toàn có quyền thỏa thuận, phân chia tài sản chung bình đẳng quyền lợi ngang nhau. Sau đó, dựa trên công sức đóng góp hiện tại có thể chia lợi nhuận từ việc kinh doanh hoặc thỏa thuận các quyết định khác với mục đích phát triển kinh doanh.
Trường hợp có tranh chấp, các anh chị em bạn nên hòa giải, thương lượng để hài hòa lợi ích trên cơ sở có xem xét đến công sức, nguồn lực mà mỗi người tham gia, đóng góp vào việc sản xuất, kinh doanh của gia đình. Cách làm này vừa giữ được tình cảm gia đình cũng như giữ được nghề truyền thống cần lưu truyền và phát triển bền vững.
Trường hợp mâu thuẫn không thể giải quyết thì một trong các thành viên hộ gia đình có quyền khởi kiện tại tòa án nhân dân có thẩm quyền để được xem xét, giải quyết.