Nền tảng số - chìa khóa vận hành chính quyền mới

Quyết liệt từ chính sách đến hành động gần dân, vì dân

Tại Tọa đàm “Chuyển đổi số - Cầu nối “sống còn” giữa 2 cấp chính quyền địa phương” do Cổng thông tin điện tử Chính phủ phối hợp với  UBND TP Hà Nội tổ chức đã khẳng định một thông điệp mạnh mẽ: Chuyển đổi số không chỉ là công cụ, mà là hạ tầng “mạch sống” để mô hình chính quyền mới vận hành hiệu quả, gần dân, vì dân.

Ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW, xác định chuyển đổi số cùng với khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực trung tâm, yếu tố quyết định năng lực điều hành và quản trị xã hội trong bối cảnh chuyển đổi sâu sắc của thời đại số. Không dừng ở vai trò công cụ, chuyển đổi số được đặt ở vị trí nền tảng để kiến tạo mô hình chính quyền mới - minh bạch, linh hoạt, gần dân và vì dân.

Kể từ ngày 1/7/2025, cả nước đã đồng loạt triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (gồm tỉnh và xã), thay thế mô hình 3 cấp trước đó. Đây là bước đi quan trọng, đặt ra yêu cầu cấp bách về chuyển đổi số để bảo đảm bộ máy không bị gián đoạn, người dân và doanh nghiệp không bị ảnh hưởng.

Tổng Bí thư Tô Lâm từng nhấn mạnh: “Chuyển đổi số chính là hệ thần kinh trung ương, là cầu nối “sống còn” giữa tỉnh và xã; là bộ não dữ liệu để tổng hợp, phân tích, cảnh báo sớm tình hình, không để xảy ra vùng trũng thông tin”.

Ngày 17/7, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính ký Công điện số 111/CĐ-TTg yêu cầu các Bộ, ngành, địa phương tập trung tháo gỡ vướng mắc trong thủ tục hành chính và chuyển đổi số. Thủ tướng nhấn mạnh: phải chuyển từ tư duy “hành chính quản lý” sang “hành chính kiến tạo, phục vụ”, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm.

Từ góc nhìn thực tiễn, ông Phan Trung Tuấn, Vụ trưởng Vụ Chính quyền địa phương (Bộ Nội vụ) khẳng định, chỉ sau 3 tuần vận hành, mô hình mới đã cho thấy hiệu quả tích cực. Bộ máy vận hành liên thông, thông suốt; không làm gián đoạn quá trình chuyển tiếp. Đặc biệt, 3.321 đơn vị cấp xã đã thành lập các Trung tâm Phục vụ hành chính công, góp phần giải quyết nhanh gọn thủ tục ngay từ cơ sở. Ông Tuấn cho biết thêm, hệ thống dịch vụ công trực tuyến tại nhiều xã đã kết nối với Cổng Dịch vụ công Quốc gia, giúp hồ sơ hành chính được giải quyết thuận lợi, minh bạch. Khối lượng hồ sơ xử lý trực tuyến đang tăng theo từng ngày, một chỉ dấu cho thấy sự tin tưởng của người dân với mô hình mới.

Thứ trưởng Bộ KH&CN Phạm Đức Long cho biết, từ đầu tháng 4/2025, Bộ đã hướng dẫn 63 tỉnh, thành nâng cấp hệ thống thông tin phục vụ điều hành chính quyền 2 cấp. Song song đó, 5 hệ thống mẫu được thí điểm tại TP HCM, có sự tham gia trực tiếp của doanh nghiệp công nghệ số. Điểm nhấn đặc biệt là yêu cầu mỗi doanh nghiệp công nghệ phải bố trí ít nhất 2 người túc trực tại các xã để tập huấn, hỗ trợ cán bộ. Ngoài ra, VNPost và Viettel Post cũng cử nhân lực trực tiếp đến xã để hỗ trợ người dân làm hồ sơ trực tuyến. Hiện đã có hơn 12.000 cán bộ công nghệ thông tin được bố trí xuống 3.219 xã trên cả nước, bảo đảm hệ thống thông suốt trong quá trình sáp nhập, tổ chức lại bộ máy. Chính phủ cũng ghi nhận rằng đến cuối tháng 6, tất cả hệ thống thông tin tại các xã đều đã đi vào vận hành ổn định.

Nguồn lực cấp xã - vừa giỏi việc, vừa giỏi số

Ông Phan Trung Tuấn, Vụ trưởng Vụ Chính quyền địa phương, Bộ Nội vụ nhận định cấp xã/phường đang gánh khối lượng công việc rất lớn, với hơn 1.000 nhiệm vụ mới được phân quyền, trong bối cảnh không còn chính quyền trung gian cấp huyện. Áp lực gia tăng, trong khi yêu cầu phục vụ người dân ngày càng cao. Từ “quản lý hành chính” chuyển sang “hành chính phục vụ”, cán bộ xã/phường buộc phải trực tiếp đến từng hộ dân, nắm bắt yêu cầu, phản ánh để chủ động giải quyết.

Đặc biệt, chuyển đổi số đòi hỏi kỹ năng công nghệ và trình độ quản lý vượt trội, nhưng thực tế còn khoảng cách lớn giữa cán bộ các địa phương. Do đó, Bộ Nội vụ đang đẩy mạnh các chương trình tập huấn, phối hợp trực tiếp tại cơ sở (như Điện Biên, TP HCM…), đồng thời tiếp tục hoàn thiện thể chế từ Luật Tổ chức chính quyền địa phương và Luật Cán bộ, công chức.

Một số mô hình hiệu quả đã được ghi nhận, như Đà Nẵng phối hợp với các trường đại học đưa sinh viên năm cuối về hỗ trợ công nghệ; Hà Nội huy động nguồn sinh viên công nghệ cùng luật sư hỗ trợ tư vấn tại 126 điểm hành chính công.

Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trương Việt Dũng chia sẻ nhiều kinh nghiệm thực tiễn từ mô hình chính quyền số của Thủ đô, đồng thời nêu rõ các thách thức về thể chế, hạ tầng dữ liệu và nguồn nhân lực, những “nút thắt” cần được tháo gỡ để tiến trình chuyển đổi số thực sự bền vững và hiệu quả.

Hà Nội là một trong những địa phương tiên phong thực hiện mạnh mẽ chuyển đổi số trong mô hình chính quyền đô thị, lấy người dân làm trung tâm phục vụ. Hà Nội hiện vận hành tổng đài 19001009 và ứng dụng chatbot thông minh, hỗ trợ hơn 74.000 lượt người dân. Tuy nhiên, theo ông Trương Việt Dũng, quá trình chuyển đổi số cũng đối mặt không ít khó khăn, đặc biệt là: Thể chế chưa đồng bộ; Hạ tầng dữ liệu phân tán, thiếu kết nối: Dữ liệu còn rời rạc, chưa chia sẻ hiệu quả giữa các cấp, gây khó khăn trong cung cấp dịch vụ công toàn trình. Nguồn nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu...

Dù vậy, Hà Nội quyết tâm tiếp tục tiên phong với những cam kết cụ thể: Dự kiến tháng 9 hoặc đầu tháng 10 sẽ khai trương Trung tâm Điều hành và Tính toán thông minh, sẵn sàng đóng gói các mô hình hiệu quả để chia sẻ với Trung ương và nhân rộng ra cả nước. Ngoài ra, TP cũng ban hành Chỉ thị 45 ngày đêm ra quân chuyển đổi số, huy động sinh viên giỏi công nghệ hỗ trợ tại chỗ.

Từ thực tế triển khai, ông Trương Việt Dũng kiến nghị Trung ương và các Bộ, ngành tiếp tục tạo điều kiện để Hà Nội thí điểm mô hình quản trị mới trong chuyển đổi số, đặc biệt trong việc phân cấp, phân quyền rõ hơn cho địa phương về dữ liệu, nền tảng và sandbox pháp lý. Bên cạnh đó, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ chủ quản trong việc chia sẻ dữ liệu quốc gia, tạo hành lang pháp lý mở để Hà Nội tiếp tục đi đầu và lan tỏa thành công đến các địa phương khác.

Ba trụ cột chuyển đổi số

Chuyên gia Nguyễn Quang Đồng nhấn mạnh, dữ liệu là “mạch máu” của chính quyền số, vừa là phương tiện vận hành, vừa là tài sản chiến lược. Tuy nhiên, sự gia tăng của các cuộc tấn công mạng thời gian gần đây cho thấy an toàn dữ liệu cần được đưa thành cấu phần bắt buộc trong mọi chính sách dữ liệu. Ông đề xuất một hướng tiếp cận toàn diện hơn: cần có chính sách phân loại dữ liệu trong khu vực công - một khái niệm còn mới nhưng cực kỳ cấp thiết. Việc phân tầng dữ liệu sẽ giúp áp dụng các biện pháp bảo mật phù hợp, đồng thời bảo vệ quyền riêng tư, tránh rủi ro bị lộ thông tin cá nhân như trong các phản ánh trên hệ thống iHanoi. Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân đã ra đời, giờ là lúc cần đồng bộ thể chế, ban hành các quy định cụ thể, để dữ liệu thực sự trở thành động lực thúc đẩy nền kinh tế số.

Bên cạnh đó, các sở cũng cần tích cực kiểm tra, giám sát việc tuân thủ các quy chuẩn, đồng thời chủ động rà soát vùng lõm sóng, phối hợp doanh nghiệp viễn thông bảo đảm kết nối tới 100% thôn bản, đúng tinh thần “không ai bị bỏ lại phía sau” trong tiến trình chuyển đổi số.

Về phía Bộ KH&CN, Thứ trưởng Phạm Đức Long nhấn mạnh: Để xây dựng chính quyền số hiện đại, cần tập trung vào ba trụ cột. Theo đó, chuyển đổi số đòi hỏi đổi mới mô hình quản trị, do đó thể chế cần đi trước, mở đường, thậm chí vượt trội để trở thành động lực phát triển. Việc áp dụng mô hình sandbox (cơ chế thử nghiệm có kiểm soát) là bước tiến lớn, cho phép địa phương thí điểm mô hình mới. Bộ KH&CN cũng đang xây dựng Luật Chuyển đổi số - một đạo luật hoàn toàn mới để tạo hành lang pháp lý cho hoạt động chuyển đổi số toàn diện.

Chuyển đổi số không thể thiếu dữ liệu. Dữ liệu là “nhiên liệu” của mọi quy trình số. Tuy nhiên, hiện mới chỉ hoàn thành khoảng 50% trong số 12 cơ sở dữ liệu trọng yếu. Thứ trưởng Long nhấn mạnh, đến cuối năm 2025 cần hoàn tất 116 cơ sở dữ liệu quốc gia và chuyên ngành; đồng thời, triển khai 1.139 thủ tục hành chính cắt giảm giấy tờ nhờ sử dụng dữ liệu. Bộ cũng đã ban hành 55 nền tảng số dùng chung, yêu cầu các Bộ, ngành triển khai để địa phương sử dụng, tránh đầu tư dàn trải.

Tổng Bí thư đã phát động phong trào “bình dân học vụ số”, coi đây là một ngôn ngữ thứ ba sau tiếng Việt và ngoại ngữ. Trong Luật Chuyển đổi số sắp tới, Bộ KH&CN đề xuất đưa kỹ năng số vào chương trình giáo dục phổ thông và đại học. Người dân phải được đào tạo để tương tác thành thạo với công nghệ, trở thành chủ thể trong chuyển đổi số chứ không chỉ là đối tượng thụ hưởng.

Nghị quyết 57 đã khởi nguồn cho một quá trình thay đổi mạnh mẽ, nhưng thành công chỉ đến nếu các cấp chính quyền hành động quyết liệt, bám sát thực tiễn và thực sự lấy người dân làm trung tâm. Và trong hành trình ấy, chuyển đổi số không chỉ là công cụ mà là nền tảng để “chính quyền gần dân” trở thành hiện thực. Không chỉ là vấn đề của hạ tầng hay công nghệ, chuyển đổi số chính là “cuộc cách mạng tư duy” trong cách thức tổ chức lại bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp.