Hội thảo tham vấn chính sách “gỡ vướng trong triển khai hóa đơn điện tử”: Cần sớm triển khai hướng dẫn cụ thể

Tại hội thảo, ông Đậu Anh Tuấn – Phó Tổng Thư ký VCCI cho biết, ngày 20/3/2025, Chính phủ ban hành Nghị định 70/2025/NĐ-CP sửa đổi một số điều của Nghị định 123/2020/NĐ-CP quy định về hóa đơn chứng từ (Nghị định 70), trong đó có những sửa đổi liên quan đến nghĩa vụ sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền của hộ kinh doanh (HKD), cá nhân kinh doanh (CNKD) có mức doanh thu hàng năm từ 1 tỷ đồng trở lên. Các quy định của Nghị định 70 tác động lớn đến các chủ thể kinh doanh, trong đó có HKD, cá nhân kinh doanh và nhận được sự quan tâm của cộng đồng kinh doanh.

Theo ước tính của Cục Thuế, Bộ Tài chính, có khoảng 37.000 HKD đáp ứng tiêu chí này và do đó sẽ phải thực hiện nghĩa vụ này. Với tổng số hơn 5 triệu HKD, đối tượng áp dụng quy định chỉ chiếm chưa đến 1%, có thể coi là các HKD có doanh thu khoán rất lớn.

Nhiều hộ kinh doanh còn bỡ ngỡ

Phát biểu tại hội thảo , Phó Tổng Thư ký VCCI  - Đậu Anh Tuấn cho biết, VCCI thời gian qua đã tiến hành một khảo sát các HKD trên quy mô toàn quốc để đánh giá những thuận lợi và khó khăn trong việc thực hiện Nghị định 70 của HKD, qua đó đưa ra các kiến nghị để đảm bảo chính sách thực hiện hiệu quả.

Qua khảo sát gần 1.400 HKD, bức tranh hiện lên là một thực tế đan xen giữa kỳ vọng và không ít khó khăn, vướng mắc. Có tới 94% HKD cho biết đã biết đến Nghị định 70, đây là một tín hiệu tích cực cho thấy chính sách đã bước đầu lan tỏa.

Tuy nhiên, chỉ 11% HKD thực sự hiểu rõ nghĩa vụ của mình, trong khi 51% chưa từng được liên hệ hay hướng dẫn cụ thể từ cơ quan thuế. Việc tương tác trực tiếp với chính quyền địa phương còn hạn chế, khiến nhiều hộ lúng túng trong triển khai. Đặc biệt, phần lớn HKD vẫn lo ngại về chi phí đầu tư ban đầu, thay đổi thói quen vận hành, cũng như những áp lực từ công nghệ và thủ tục mới.

Phó Tổng Thư ký VCCI Đậu Anh Tuấn nhấn mạnh, đây là lực lượng kinh tế quan trọng, nhưng đồng thời cũng là nhóm dễ bị tổn thương nhất khi chính sách thay đổi đột ngột. Nếu không có sự hỗ trợ thích đáng, những rào cản trong giai đoạn chuyển đổi có thể ảnh hưởng lớn đến sự tồn tại của nhiều HKD vốn đang là một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng hàng hóa, dịch vụ tại địa phương. Nuôi dưỡng và tạo điều kiện cho HKD ổn định phát triển cũng chính là một bước cụ thể để thực hiện Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.

Đại diện nhóm nghiên cứu, Phó Trưởng Ban Pháp chế VCCI Phạm Ngọc Thạch chia sẻ thêm về những khó khăn chính mà HKD đang gặp phải khi triển khai hóa đơn điện tử. Trong đó thiếu kiến thức, kỹ năng về công nghệ là khó khăn có nhiều HKD phản ánh nhất, với tỷ lệ 73%; 53% lo ngại thủ tục phức tạp; 49% gặp rào cản trong thay đổi thói quen kinh doanh; 37% thiếu thời gian tìm hiểu và không có đủ vốn đầu tư thiết bị. Ngoài ra, một bộ phận HKD cũng bày tỏ lo ngại về bảo mật dữ liệu khi chuyển sang môi trường số.

Tại hội thảo, nhiều chuyên gia pháp lý, kinh tế cũng chỉ ra một số vướng mắc khi triển khai thực hiện NĐ70 như việc yêu cầu trên hóa đơn điện tử phải có mã số thuế hoặc số định danh cá nhân của người mua, trừ trường hợp bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ cho người mua không kinh doanh.

Quy định này dẫn đến khó khăn cho các HKD, vì trên thực tế nhiều khách hàng đến mua hàng mà HKD không thể xác định được họ là cá nhân tiêu dùng hay cá nhân kinh doanh. Trong trường hợp người mua không cung cấp thông tin, người bán cũng không có quyền yêu cầu bắt buộc, dẫn đến rủi ro HKD có thể bị cơ quan quản lý nhà nước đánh giá là có hành vi vi phạm quy định về hóa đơn. Nhiều đại lý phân phối và nhà bán buôn cũng bày tỏ lo ngại sẽ bị quy kết “xuất hóa đơn sai đối tượng” hoặc “thông đồng trốn thuế” nếu không thể chứng minh được danh tính người mua trong hồ sơ hóa đơn.

Ông Lương Xuân Dũng - Chánh Văn phòng Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam (VBA) cho rằng chính sách về bản chất là tích cực, giúp minh bạch hoạt động kinh doanh, nhưng vấn đề lớn nhất hiện nay nằm ở kỹ năng công nghệ của HKD. Ông Dũng phân tích, nhiều HKD quen làm sổ sách thủ công, chưa tiếp cận nhiều với máy móc hiện đại nên khi áp dụng hóa đơn điện tử, họ dễ rơi vào lúng túng, thậm chí phát sinh thêm chi phí thuê ngoài dịch vụ công nghệ thông tin.

Cần sớm ban hành hướng dẫn

Tại hội thảo, VCCI đề xuất kiến nghị sớm ban hành hướng dẫn cho phép người bán ghi rõ “Người mua không cung cấp thông tin” trong các trường hợp giao dịch khi người mua không cung cấp thông tin như mã số thuế hoặc số định danh cá nhân là cần thiết để đảm bảo tính khả thi trong vận hành, đồng thời góp phần chuẩn hóa cơ sở pháp lý giữa các mắt xích khác nhau trong chuỗi cung ứng.

Phó Trưởng Ban Pháp chế VCCI Phạm Ngọc Thạch cho biết, từ kết quả khảo sát, nhóm nghiên cứu kiến nghị một số giải pháp nhằm giúp hộ, cá nhân kinh doanh vượt qua rào cản, thích ứng hiệu quả với quy định sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền có kết nối cơ quan thuế.

Trước hết, cần chủ động truyền thông toàn diện, dễ hiểu và đúng đối tượng, đặc biệt với nhóm HKD nhỏ lẻ, ở khu vực nông thôn hoặc ngành nghề có tỷ lệ nhận biết thấp. Cơ quan thuế được đề xuất xây dựng các tài liệu hướng dẫn trực quan như sổ tay, infographic, quy trình minh họa… để HKD dễ nắm bắt và triển khai, đồng thời tăng cường đối thoại với các hội/hiệp hội để kịp thời nhận diện và tháo gỡ vướng mắc phát sinh.

Bên cạnh đó, báo cáo cũng nhấn mạnh sự cần thiết của các chính sách hỗ trợ cụ thể trong giai đoạn chuyển tiếp, đặc biệt là quy định không hồi tố truy thu nghĩa vụ thuế, xử phạt hoặc tịch thu với giai đoạn trước khi áp dụng hóa đơn điện tử.

Cùng với đó là bổ sung quy định phù hợp về kế toán, hóa đơn, chứng từ sát với thực tiễn hoạt động của HKD; nâng cao nhận thức về bảo mật thông tin và tạo dựng niềm tin vào hệ thống. Việc đồng hành kịp thời và thiết thực từ phía cơ quan quản lý sẽ là yếu tố then chốt giúp HKD ổn định hoạt động và phát triển trong môi trường kinh doanh số hóa.

Ông Lương Xuân Dũng - Chánh Văn phòng VBA cho rằng, cần triển khai quy định sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền theo lộ trình phân tầng, phù hợp quy mô và mức độ sẵn sàng của từng HKD. Nên ưu tiên triển khai trước tại các đô thị lớn, bắt đầu với HKD có quy mô lớn, sau đó mở rộng dần ra các nhóm còn lại.

Bên cạnh đó, đại diện Hiệp hội nhấn mạnh sự cần thiết của việc thí điểm tại một số địa phương trước khi nhân rộng toàn quốc, để có thời gian rà soát, điều chỉnh và đồng bộ chính sách. Đồng thời, mong muốn cơ quan thuế sớm ban hành hướng dẫn chi tiết về trách nhiệm của các bên liên quan bao gồm doanh nghiệp sản xuất, nhà phân phối, HKD cũng như cơ chế hỗ trợ cụ thể trong giai đoạn chuyển tiếp.

Đặc biệt, cần sớm ban hành văn bản chính thức khẳng định không truy thu phần chênh lệch thuế giữa phương pháp khoán cũ và doanh thu thực tế, nhằm tạo sự yên tâm cho HKD khi chuyển đổi.

Ông Trần Quốc Khánh, nguyên Thứ trưởng Bộ Công Thương, Thường trực Hội đồng tư vấn của Thủ tướng nhấn mạnh việc thực hiện hoá đơn điện tử kết nối với cơ quan thuế không chỉ là cuộc cách mạng của cơ quan thuế mà còn là của cả nền kinh tế, đã là cuộc cách mạng thì sẽ gây ra tác động to lớn mà đối tượng của tác động này là HKD. Do vậy, ông Trần Quốc Khánh đề nghị, việc triển khai hoá đơn điện tử kết nối với cơ quan thuế cần được thực hiện trên tinh thần giáo dục, hỗ trợ, cảm thông, kiến tạo và không làm trầm trọng hoá vấn đề. Khi có sai sót, băn khoăn thì cần giải thích cho các hộ, giúp HKD an tâm cởi mở, từ đó đóng góp vào ngân sách nhà nước.

Ngoài ra, VCCI cũng đưa ra một số kiến nghị bổ sung về kết quả điều tra HKD về việc thực hiện hóa đơn, chứng từ tại NĐ70 của VCCI như cần có phương án hỗ trợ tài chính bước đầu để HKD đầu tư máy móc, phần mềm và kết nối hệ thống hóa đơn. Và quan trọng nhất, cần lắng nghe tiếng nói từ thực tiễn để có chính sách phù hợp.