Chứng nhận xuất xứ C/O – 'hộ chiếu thương mại' để hưởng ưu đãi thuế quan

Hiệp định EVFTA chính thức có hiệu lực từ ngày 1/8/2020, là một trong những hiệp định thương mại tự do toàn diện và tham vọng nhất mà EU ký kết với một quốc gia đang phát triển. EVFTA giúp gần 100% dòng thuế nhập khẩu vào EU được xóa bỏ theo lộ trình ngắn, tạo điều kiện thuận lợi chưa từng có cho hàng hóa Việt Nam tiếp cận thị trường châu Âu.

Chỉ sau 5 năm thực thi, EVFTA đã mang lại hiệu quả rõ rệt: 5 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu sang EU đạt 23,02 tỷ USD, tăng 13,2% so với cùng kỳ. Tổng kim ngạch thương mại hai chiều đạt 29,76 tỷ USD, tăng 11,8% so với năm trước. EU là thị trường trọng điểm, EU hiện là đối tác thương mại lớn thứ 4 của Việt Nam. Và ngược lại Việt Nam là đối tác thương mại lớn nhất của EU trong ASEAN.

Theo ông Trần Ngọc Quân – Tham tán Thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Bỉ và EU, gần 100% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU được xóa bỏ thuế nhập khẩu, và mức cam kết này là cao nhất trong các hiệp định FTA mà Việt Nam từng ký kết.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh: “EVFTA không chỉ mở ra xa lộ hội nhập mà còn là động lực tăng trưởng quan trọng của nền kinh tế Việt Nam. Doanh nghiệp Việt Nam cần tận dụng tối đa lợi thế này để nâng cao giá trị xuất khẩu, xây dựng thương hiệu và phát triển bền vững.

Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA) đang mở ra những cơ hội to lớn cho hàng hóa Việt Nam bứt phá tại thị trường châu Âu. Trong tiến trình này, Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) ngày càng khẳng định vai trò là tấm “hộ chiếu thương mại” trong việc tận dụng ưu đãi thuế quan và gia tăng năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp xuất khẩu.

Thị trường EU ngày càng rộng mở với hàng hóa Việt

Theo ông Trần Ngọc Quân – đại diện Bộ Công Thương, EU hiện coi trọng và đánh giá cao mối quan hệ thương mại với Việt Nam. Lợi thế đặc biệt của hàng hóa Việt là không trùng lặp hay cạnh tranh trực tiếp với hàng hóa từ EU, trong khi người tiêu dùng châu Âu đang ngày càng cởi mở, ưa chuộng các sản phẩm châu Á chất lượng.

Việc thực thi EVFTA đã giúp hàng hóa Việt vượt lên trên đối thủ cùng khu vực, đặc biệt ở khía cạnh giá cả và ưu đãi thuế. Đây là một lợi thế chiến lược trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt tại thị trường châu Âu.

Theo phân tích của Thương vụ Việt Nam tại Bỉ và EU, từ năm 2024, một loạt mặt hàng xuất khẩu chủ lực như nông sản, thủy sản, dệt may, giày dép… từ Việt Nam được hưởng ưu đãi thuế quan rõ rệt khi vào EU. Những mặt hàng như gạo, tôm, hạt điều, trái cây, rau củ quả và các sản phẩm chế biến từ nông sản đang có tiềm năng mở rộng mạnh mẽ thị phần tại châu Âu, vượt qua nhiều đối thủ trong khu vực nhờ mức thuế thấp hơn và quy trình xuất xứ rõ ràng.

Một báo cáo từ EuroCham về Chỉ số Niềm tin Kinh doanh (BCI) quý II/2025 đã khẳng định: “Chứng nhận xuất xứ C/O chính là át chủ bài của ngoại giao thương mại, hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng tối đa các ưu đãi thuế từ EVFTA”.

Báo cáo nêu rõ: C/O không chỉ đảm bảo quyền tiếp cận ưu đãi, mà còn là công cụ tạo niềm tin đối với các đối tác quốc tế. Có tới 56% doanh nghiệp – chủ yếu là các tập đoàn lớn – khai báo sử dụng C/O hàng tháng.

Tuy nhiên, quá trình cấp C/O vẫn còn những hạn chế. Dù phần lớn doanh nghiệp nhận được C/O trong vòng 3 - 5 ngày làm việc, vẫn còn 12% doanh nghiệp phản ánh tình trạng chậm trễ trên một tuần, ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng và gia tăng chi phí logistics. Trong khi đó, 5% doanh nghiệp cho biết nhận C/O trong vòng 24 giờ, cho thấy hiệu quả đang dần được cải thiện tại một số địa phương và đơn vị cấp phép.

Chuyển đổi số trong cấp C/O: Hướng đi tất yếu

Từ ngày 5/5/2025, Bộ Công Thương chính thức tiếp quản toàn bộ quy trình cấp C/O và triển khai chuyển đổi số trong các khâu then chốt. Động thái này được cộng đồng doanh nghiệp đánh giá cao, bởi kỳ vọng sẽ giảm thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian xử lý và tích hợp hiệu quả với hệ thống hải quan điện tử, chữ ký số. Nhờ đó, doanh nghiệp sẽ thuận lợi hơn trong việc đáp ứng yêu cầu xuất xứ, đẩy mạnh thực thi EVFTA.

Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt, việc xây dựng liên kết giữa các doanh nghiệp xuất nhập khẩu là yếu tố then chốt để hình thành chuỗi cung ứng bền vững, cùng nhau đáp ứng quy tắc xuất xứ và cùng nhau tận dụng ưu đãi từ các FTA. Bên cạnh đó, các cơ quan quản lý cũng cần đồng hành, hỗ trợ doanh nghiệp cập nhật quy định, quy trình mới trong cấp C/O và thực thi hiệp định.

Hiệp định EVFTA đã mở ra cánh cửa rộng lớn, nhưng chỉ những doanh nghiệp chủ động, chuyên nghiệp và có chiến lược bài bản trong quản lý xuất xứ mới có thể bước qua thành công. Trong hành trình đó, C/O tiếp tục giữ vai trò là “tấm hộ chiếu” không thể thiếu để hàng hóa Việt chinh phục thị trường EU một cách bền vững và hiệu quả.

Sau gần 5 năm thực thi, EVFTA đã trở thành cầu nối quan trọng trong thúc đẩy thương mại giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU). Tuy nhiên, theo đánh giá của Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên, tiềm năng phát triển vẫn chưa được khai thác hết. Một trong những giải pháp then chốt được người đứng đầu ngành Công Thương đề xuất là EU cần sớm hoàn tất phê chuẩn Hiệp định Bảo hộ đầu tư Việt Nam - EU (EVIPA).

Bộ trưởng nhấn mạnh, nếu EVIPA chính thức có hiệu lực, dòng vốn đầu tư chất lượng cao từ châu Âu sẽ đổ mạnh vào Việt Nam, đặc biệt trong các lĩnh vực mà EU có lợi thế như năng lượng tái tạo, cơ sở hạ tầng, sản xuất công nghiệp công nghệ cao… Điều này không chỉ thúc đẩy sản xuất trong nước mà còn giúp Việt Nam tăng cường nhập khẩu công nghệ, thiết bị từ EU, từng bước hướng tới cân bằng cán cân thương mại giữa hai bên.

Rào cản quy tắc xuất xứ vẫn là thách thức lớn

Trong khi đó, theo Thương vụ Việt Nam tại Bỉ và EU, những rào cản về thuế quan và quy tắc xuất xứ hiện vẫn là những trở ngại hiện hữu đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường EU.

Tham tán Thương mại Trần Ngọc Quân cho biết, EU đưa ra những quy định rất chặt chẽ về quy tắc xuất xứ. Để được hưởng ưu đãi thuế quan theo EVFTA, hàng hóa phải đáp ứng tỷ lệ nhất định về hàm lượng nội khối, tức là nguyên liệu phải có xuất xứ từ EU hoặc Việt Nam. Đây lại chính là điểm yếu của phần lớn doanh nghiệp Việt, bởi hiện nay nguồn nguyên liệu sản xuất hàng xuất khẩu chủ yếu vẫn phụ thuộc vào Trung Quốc hoặc các nước ASEAN.

Ngoài ra, các tiêu chuẩn kỹ thuật và phi thuế quan mà EU đặt ra cũng rất cao. Từ chất lượng sản phẩm, vệ sinh an toàn thực phẩm, nhãn mác, truy xuất nguồn gốc cho đến các quy định nghiêm ngặt về môi trường… đều là những yêu cầu mà không phải doanh nghiệp nào cũng dễ dàng đáp ứng.

Nguy cơ từ các biện pháp phòng vệ thương mại

Một vấn đề đáng lo ngại khác là khi thuế quan dần mất vai trò là công cụ bảo hộ, EU có xu hướng sử dụng nhiều hơn các biện pháp phòng vệ thương mại như: chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ… để bảo vệ sản xuất trong nước. Điều này tiềm ẩn nguy cơ rủi ro cao đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam nếu không kiểm soát tốt chất lượng và nguồn gốc sản phẩm.

Không những vậy, phần lớn hàng hóa Việt Nam xuất khẩu hiện nay vẫn là hàng gia công, nông sản thô với giá trị gia tăng thấp. Bên cạnh đó, hệ thống logistics chưa được cải thiện đáng kể, cước vận tải hàng không còn cao, khiến hàng hóa Việt Nam khó cạnh tranh với sản phẩm tương đồng đến từ Nam Mỹ, châu Phi hay Trung Đông.

Trước những thách thức này, các chuyên gia khuyến nghị, doanh nghiệp Việt cần chủ động đầu tư vào công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm, cải thiện chuỗi cung ứng và gia tăng tỷ lệ nội địa hóa để đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe từ EU. Đồng thời, Nhà nước và các cơ quan liên quan cần tiếp tục đàm phán, tháo gỡ các nút thắt pháp lý, đặc biệt là thúc đẩy EVIPA sớm được phê chuẩn, mở đường cho làn sóng đầu tư chất lượng cao vào Việt Nam.

Việc tận dụng tốt EVFTA không chỉ giúp Việt Nam gia tăng xuất khẩu mà còn nâng cao vị thế trên bản đồ thương mại toàn cầu, hướng đến một nền kinh tế phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng.

Theo thống kê của Hải quan Việt Nam, trong 5 tháng đầu năm 2025, kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU) tiếp tục khởi sắc, đạt 29,76 tỷ USD, tăng 11,8% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, xuất khẩu từ Việt Nam sang EU đạt 23,02 tỷ USD, tăng 13,2%; nhập khẩu từ EU đạt 6,74 tỷ USD, tăng 7,2%. Những con số này cho thấy quan hệ thương mại Việt – EU đang trên đà phát triển tích cực.

Thời gian gần đây, ngày càng nhiều doanh nghiệp Việt kiều tại châu Âu như Hà Lan, Bỉ, Pháp, Anh, Ba Lan… trực tiếp nhập khẩu hàng hóa từ Việt Nam để phân phối tại thị trường EU. Họ không còn phụ thuộc vào các nhà nhập khẩu truyền thống như người Hoa hoặc châu Âu, từ đó từng bước tạo nên một hệ sinh thái mới. Hệ sinh thái này liên kết giữa doanh nghiệp xuất khẩu trong nước với các cửa hàng châu Á, chuỗi nhà hàng châu Á tại EU, và từng bước thâm nhập sâu vào hệ thống siêu thị lớn tại khu vực này.

Tuy nhiên, để tận dụng tốt hơn các cơ hội và vượt qua những rào cản trong thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Bỉ và EU khuyến nghị doanh nghiệp xuất khẩu cần xây dựng và triển khai chương trình xúc tiến thương mại một cách chuyên nghiệp, bài bản và dài hạn. Các chương trình này nên tích hợp với hoạt động quảng bá văn hóa, du lịch nhằm nâng cao hình ảnh sản phẩm. Bên cạnh đó, cần phối hợp xây dựng hai liên minh lớn gồm nhóm doanh nghiệp xuất khẩu trái cây và thủy sản, với mục tiêu hình thành chuỗi cung ứng và kênh phân phối ổn định tại EU thông qua hệ thống siêu thị thực phẩm.