Bạo lực gia đình thời số hóa: Thách thức mới - Giải pháp mới

Bạo lực gia đình không chỉ hiện diện trong đời thực

Mỗi năm theo thống kê từ Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH,TT&DL), Việt Nam vẫn ghi nhận hơn 30.000 vụ bạo lực gia đình. Từ những hành vi thể xác đến tinh thần, từ gian bếp đến phòng ngủ, báo động tình trạng nhiều gia đình không còn là nơi bình yên. Trong đó, phần lớn là bạo lực do nam giới gây ra (chiếm tỷ lệ tới khoảng 83%) và có đến hàng trăm ngàn vụ ly hôn trong giai đoạn từ giữa 2023 đến giữa năm 2025, trong đó 92,7% ly hôn có nguyên nhân xuất phát từ bạo lực gia đình. 

Tại TP HCM, từ 2021 đến 2024, có 86 vụ bạo lực gia đình được phát hiện thông qua địa bàn quận, huyện, thành phố Thủ Đức và tất cả đều được xử lý, từ hòa giải tại cộng đồng đến xử lý hành chính, thậm chí truy cứu hình sự tùy mức độ. Dù vậy, chuyên gia Sở VHTT TP HCM khẳng định số liệu thống kê vẫn còn thấp hơn thực tế vì nhiều nạn nhân không dám tố giác do tâm lý e ngại, xấu hổ hoặc cam chịu.

Nếu như trước đây, bạo lực gia đình chủ yếu diễn ra trong đời sống thực, với những trận cãi vã, những hành vi bạo hành thể xác, sự áp đặt tinh thần, thì nay, sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội và nền tảng số khiến bạo lực gia đình đang xuất hiện với nhiều hình thức tinh vi hơn.

Bạo lực gia đình trên môi trường mạng thể hiện qua các hành vi như kiểm soát tài khoản cá nhân, theo dõi vị trí GPS, cấm đoán tương tác với người khác, đe dọa tung clip riêng tư, hoặc tấn công nhân phẩm qua các bình luận xúc phạm. Những hành động này không chỉ làm tổn thương tinh thần nạn nhân mà còn khiến họ bị cô lập, hoang mang và mất dần quyền kiểm soát cuộc sống của chính mình.

Có những bậc cha mẹ thiếu phương pháp giáo dục đến nỗi phải lên mạng “tố” những lỗi lầm của con cái mình hay đăng tải những khoảnh khắc riêng tư, không hay của con lên mạng, biến con thành “miếng mồi” của cộng đồng mạng.

Có không ít trường hợp, sau khi vợ/chồng xảy ra mâu thuẫn, một bên đã quay lén phát tán video lên mạng, kèm theo những lời lẽ bôi nhọ, vu khống. Mạng xã hội trở thành nơi “xét xử công khai”, nơi mà danh dự cá nhân có thể bị chà đạp chỉ bằng vài lượt chia sẻ và dòng bình luận. Các mâu thuẫn trong gia đình vốn có thể giải quyết âm thầm, nay trở thành những vụ bạo lực kéo dài và công khai. Đơn cử, những clip quay cảnh “bắt ghen” đạt triệu view, đằng sau sự hả hê của người tung clip, đằng sau những lời lẽ ác ý của cộng đồng mạng là những tâm hồn đau khổ, tổn thương. Có trường hợp sốc nặng đã chọn kết liễu cuộc sống, hay nhập viện tâm thần để điều trị.

Phụ nữ và trẻ em vẫn là nhóm dễ bị tổn thương nhất khi nói đến bạo lực gia đình, đặc biệt trong môi trường mạng. Nhưng trên thực tế, người cao tuổi, người đồng tính, người chuyển giới, thậm chí cả nam giới cũng không tránh khỏi bị tấn công khi mối quan hệ gia đình đổ vỡ được đưa lên mạng.

Nhiều ông bố, bà mẹ đơn thân chia sẻ rằng, sau khi ly hôn, họ không chỉ bị đối phương quấy rối qua tin nhắn mà còn bị công kích bằng những bài đăng vu khống, ảnh chế hoặc chia sẻ thông tin riêng tư khiến họ mất uy tín và tự ti trong công việc, cuộc sống. Có trường hợp, những hình ảnh khiếm nhã của vợ/chồng cũ bị tung lên nhóm kín như một cách “trả đũa” cá nhân, nhưng thực chất là hành vi bạo lực tinh thần nặng nề.

Nền tảng số, nếu không được kiểm soát tốt, đang trở thành công cụ tiếp tay cho bạo lực gia đình phát triển theo những hình thái mới. Đó là những group kín trên Telegram, Facebook, nơi lan truyền hình ảnh riêng tư, clip nhạy cảm của người thân. Đó là những hội nhóm công khai chia sẻ “bí kíp kiểm soát vợ/chồng” bằng cách theo dõi điện thoại, đọc lén tin nhắn, cài lén định vị, cấm chặn bạn bè.

Có thể nhận thấy, bạo lực kỹ thuật số đang hiện diện ngày càng rõ nét, nhưng lại chưa được nhận diện đầy đủ trong hệ thống pháp luật và nhận thức cộng đồng.

Biến nền tảng số thành “vũ khí” chống bạo lực gia đình

Mặc dù là không gian khiến cho bạo lực gia đình có thể nảy mầm, phát triển nhanh chóng, nhưng không thể phủ nhận rằng chính mạng xã hội cũng là nơi nhiều nạn nhân bạo lực gia đình tìm được sự hỗ trợ, lên tiếng và được bảo vệ. Nhờ mạng xã hội, nhiều người đã có thể gửi tín hiệu cầu cứu khi bị nhốt, bị đánh, bị đe dọa. Nhiều trường hợp, nạn nhân bị cô lập với người thân nhưng nhờ lên mạng cầu cứu, cộng đồng mạng lên tiếng, cơ quan chức năng can thiệp kịp thời nên sự việc đã được xử lý rốt ráo. Các tổ chức xã hội, các hội nhóm hỗ trợ nạn nhân cũng hoạt động tích cực hơn bao giờ hết nhờ khả năng kết nối không biên giới của Internet.

Việc tuyên truyền, nâng cao nhận thức về bạo lực gia đình đang ngày càng được thực hiện mạnh mẽ trên các nền tảng mạng xã hội quen thuộc như Facebook, TikTok, Zalo… Những chiến dịch như “Chấm dứt bạo lực, vun đắp yêu thương” của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, thông qua sự lan tỏa của mạng xã hội đang đến gần hơn với người trẻ bằng những câu chuyện dễ hiểu, hình ảnh gần gũi và thông điệp giản dị mà sâu sắc.

Ngoài các chiến dịch lớn của cơ quan chức năng, nhiều kênh truyền thông độc lập, các podcast, blog cá nhân cũng đang góp phần lan tỏa tinh thần tích cực. Đó là những chia sẻ về hành trình thoát ra khỏi bạo lực của các nạn nhân, những hậu quả đau đớn của bạo lực gia đình từ những người trong cuộc, hay chia sẻ thực tế từ những bậc làm cha, làm mẹ học cách kiềm chế, học cách dạy con không bạo lực...

Ngoài ra, nhiều lớp học miễn phí về kỹ năng làm cha mẹ, kiểm soát cảm xúc, giáo dục không đòn roi… cũng đang được tổ chức đều đặn trên Zoom, YouTube hay các nền tảng mạng khác. Những video hoạt hình ngắn, tóm tắt Luật Phòng, chống bạo lực gia đình, giải thích về quyền lợi - nghĩa vụ trong hôn nhân cũng đang giúp người dân tiếp cận pháp luật theo cách dễ hiểu, dễ nhớ hơn rất nhiều.

Trong bối cảnh bạo lực gia đình ngày càng hiện diện trên không gian mạng, việc tích hợp công nghệ vào công tác phòng ngừa đang trở thành một giải pháp cấp thiết. Những ứng dụng thông minh cần được phát triển với các tính năng như gửi cảnh báo khẩn cấp, định vị vị trí, ghi âm và tự động quay video khi người dùng gặp nguy hiểm. Ở một số nước, các ứng dụng như “Tôi tố giác”, “SafeCity” hay “I’m Safe” còn cho phép người dùng báo tin khẩn, chia sẻ vị trí, gửi bằng chứng chỉ trong vài giây. Đây có thể là những gợi ý đáng tham khảo để Việt Nam phát triển các công cụ công nghệ hỗ trợ nạn nhân hiệu quả hơn trong thời gian tới.

Song song đó, các kênh tư vấn tâm lý và pháp lý trực tuyến hoạt động 24/7 thông qua chatbot hoặc video call cũng cần được mở rộng, giúp nạn nhân có thể tiếp cận chuyên gia một cách kịp thời mà không cần rời khỏi nhà.

Việc đưa nội dung phòng, chống bạo lực lên môi trường mạng cũng đóng vai trò quan trọng. Những sản phẩm truyền thông sáng tạo trên TikTok, YouTube Shorts, podcast... với ngôn ngữ trẻ trung, dễ hiểu sẽ giúp giới trẻ dễ dàng tiếp cận kiến thức về quyền cá nhân, bình đẳng giới và cách nhận diện bạo lực tinh thần. Việc phối hợp với các influencer tích cực, người nổi tiếng có ảnh hưởng xã hội cũng là cách hiệu quả để lan tỏa lối sống văn minh, trách nhiệm trong gia đình.

Bên cạnh đó, các nền tảng số cần nâng cao trách nhiệm, chủ động thiết lập bộ lọc và kiểm duyệt nghiêm ngặt các nội dung có yếu tố bạo lực gia đình, định kiến giới hoặc thông tin giả gây hiểu lầm. Cần có cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các nền tảng với cơ quan chức năng để kịp thời gỡ bỏ nội dung độc hại và bảo vệ thông tin cá nhân của nạn nhân.

Một giải pháp khác gần đây được nhiều chuyên gia đề cập là xây dựng “bản đồ số” các địa chỉ tin cậy  nơi tổng hợp thông tin về trung tâm bảo trợ xã hội, cơ sở tư vấn tâm lý, nơi trú ẩn khẩn cấp... giúp người dân dễ dàng tra cứu và tiếp cận dịch vụ khi cần.

Cuối cùng, lực lượng tuyến đầu như cán bộ xã, tổ dân phố, công an, nhân viên y tế cần được trang bị kỹ năng sử dụng công nghệ, nhận diện hành vi bạo lực gián tiếp trên mạng và biết cách tiếp nhận, xử lý thông tin tố giác online một cách hiệu quả và trách nhiệm.

Một lần nữa, cần khẳng định rằng nền tảng số không tự tạo ra bạo lực gia đình. Đó chỉ là một không gian ảo, nơi phản ánh cách con người đối xử với nhau. Khi được dùng đúng cách, mạng xã hội có thể giúp kết nối, chia sẻ và hỗ trợ những người đang gặp khó khăn. Nhưng nếu thiếu kiểm soát, nó cũng có thể làm tổn thương thêm những ai vốn đã chịu thiệt thòi. Điều quan trọng là mỗi người cần hiểu rõ trách nhiệm của mình khi sử dụng công nghệ, để giữ cho gia đình và cộng đồng luôn là nơi an toàn, ấm áp, yêu thương.